Uzależnienie od Internetu

Jest to osobiste przekonanie, ugruntowane w wyniku interpretowanego subiektywnie doświadczenia, o znalezieniu w jakimś miejscu czy przedmiocie i tylko w nim podstawowego zaspokojenia swoich najważniejszych potrzeb i pragnień. Stan uzależnienia charakteryzuje się osłabieniem woli jednostki. Niekiedy, zwłaszcza w początkowych fazach, jest ono nieuświadomione, odbierane jako rutynowe przyzwyczajenia, które ostatecznie mogą doprowadzić do groźnej nie tylko dla zdrowia, ale i życia choroby. Ten specyficzny sposób myślenia, interpretacji siebie i otaczającego świata jest często uniwersalnym lekarstwem na wszelkie zło.Uzależnienie najczęściej kojarzymy z substancjami psychoaktywnymi, alkoholem, nikotyną, lekami. Jednak XXI wiek to okres, gdy w znacznym stopniu rozwinęły się uzależnienia behawioralne: zakupoholizm, pracoholizm, uzależnienie od hazardu, uzależnienia związane z kształtowaniem ciała (np. uzależnienie od sportu, opalania, operacji plastycznych, nałogowe modyfikowanie ciała) etc. W artykule omówię uzależnienia związane z korzystaniem z nowych technologii i „światem wirtualnym”, a także zadania i cele profilaktyki uzależnień. 

Problemowe korzystanie z portali społecznościowych to kolejny przykład uzależnienia od wirtualnego świata, kosztem relacji ze świata realnego. Najpopularniejszymi mediami społecznościowymi są Facebook, Instagram, YouTube, TikTok czy Twitter. Aplikacje te, mimo swoich niewątpliwych plusów, bardzo często mamią odbiorców wizją idealnego świata, kreowanego przez innych użytkowników. Świata, który ciężko i niechętnie opuszczamy. 

Problemowe korzystanie z telefonu komórkowego. Odkąd ceny smartfonów stały się osiągalne dla większości społeczeństwa, gwałtownie wzrosła liczba ich użytkowników. Rozwój technologii sprawia, że smartfon jest w stanie zastąpić większość innych niezbędnych narzędzi: zegar, kamerę, aparat, notes, krokomierz, radio, kartę płatniczą, przenośny skaner, latarkę, kompas etc. Mnogość aplikacji zachwyca i daje niesamowite możliwości. Mimo to coraz częściej, zwłaszcza wśród młodzieży, rozwija się nieprawidłowy wzorzec korzystania z telefonów komórkowych. Do codziennych należy już widok siedzących przy jednym stoliku ludzi: jednak każdy zapatrzony jest w ekran swojego telefonu.

Społeczeństwu informacyjnemu ciężko wyobrazić sobie życie bez komputera czy smartfona. Po przebudzeniu zazwyczaj wyłączamy budzik w telefonie, jadąc do pracy czy na uczelnię robimy przegląd prasy – oczywiście w smartfonie, przy okazji wysyłając życzenia urodzinowe znajomemu, o których przypomina nam jedno z mediów społecznościowych. Cały dzień w pracy przy komputerze, dziesiątki wyszukiwań w przeglądarce internetowej. Po powrocie do domu odbywa się kolejne zanurzenie w wirtualnym świecie: niektórzy rozrywki upatrują w grach komputerowych, inni w bezcelowym scrollowaniu i przeglądaniu profili społecznościowych znajomych, z którymi tak naprawdę od lat nie mają kontaktu w realnym świecie. W tym wszystkim często brak już czasu i przestrzeni na kontakty międzyludzkie z rodziną czy znajomymi z pracy, uczelni. 

Ze względu na powszechność i łatwy dostęp do Internetu i innych nowych technologii znaczenia nabierają działania profilaktyczne. Termin “profilaktyka” wywodzi się z języka greckiego (prophylassein) co oznacza “strzec się, zapobiegać”. Początkowo kojarzona była tylko z zapobieganiem chorób na gruncie medycznym, później zaczęto rozpatrywać ją bardziej interdyscyplinarnie jako zapobieganie pojawieniu się niekorzystnych zjawisk, chorób, wypadków, przestępstw, uzależnień. H. Radlińska (1961), autorka jednej z pierwszych definicji profilaktyki ujmuje ją jako „zapobieganie powstawaniu zjawisk i stanów niekorzystnych dla człowieka”. 

Profilaktyka społeczna jest to system metod i środków mających na celu usuwanie przyczyn ujemnych zjawisk społecznych i stwarzanie warunków prawidłowego funkcjonowania i rozwoju jednostek oraz grup społecznych. W nowoczesnej profilaktyce wyraźne jest pozytywne definiowanie problemów, w których nie tylko chodzi o zapobieganie, przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom, ale również o pomnażanie, wykorzystywanie potencjału ludzi. A więc działania profilaktyczne mogą być także utożsamiane z eliminowaniem bądź redukcją czynników ryzyka, prowadzącymi do zachowań ryzykownych przy jednoczesnym wzmacnianiu czynników chroniących. Zachowania ryzykowne definiuje się jako wszystkie zachowania młodzieży, które nie są zgodne z powszechnie akceptowanymi normami prawnymi, obyczajowymi, społecznymi i zdrowotnymi odpowiadającymi danej grupie wiekowej. Określenie ryzykowne używa się dla podkreślenia faktu, iż skutkować one mogą niepożądanymi społecznymi, zdrowotnymi i psychologicznymi konsekwencjami. W przypadku uzależnienia od Internetu głównymi czynnikami ryzyka to młody wiek, niski poziom dochodów, bycie singlem, samotne mieszkanie, studia i bezrobocie (czynniki socjodemograficzne).

Czynnikami psychologicznymi są deficyty w podejmowaniu decyzji opartej na nagrodzie, zaburzenia funkcji kontroli, zaburzenia koncentracji uwagi, niski poziom ekstrawersji, niska samoocena, wysoki neurotyzm. Uzależnienie dotyka częściej osób, które w okresie adolescencji miały słabą więź z rodzicami, były pozbawione kontroli z ich strony, a także nie doświadczyły wyraźnego i konsekwentnego systemu wychowawczego. Czynnikami chroniącymi są natomiast cechy i warunki, które powodują zwiększenie odporności na działanie czynników ryzyka. Jako najważniejsze czynniki chroniące wymienić można silną więź emocjonalną panującą w rodzinie, zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa, miłości i akceptacji, zainteresowanie nauką, szacunek dla norm i autorytetów, związek z grupą pozytywnego odniesienia rówieśniczego, stabilność emocjonalna, sumienność i ugodowość.

Biorąc pod uwagę powyższe, do głównych działań, jakie należałoby podjąć, aby uniknąć uzależnienia od Internetu jest ścisłe kontrolowanie czasu spędzanego w sieci, ustalanie dziennych limitów i celu tych aktywności. Wskazane jest wyłączanie urządzenia, gdy się z niego nie korzysta, chowanie go w torbie. Warto skupić się na znalezieniu sobie alternatywnych aktywności, nowego hobby i pasji niezwiązanych ze światem wirtualnym, wypracować zdrowe nawyki życiowe: chodzenie spać o stałej porze, uprawiać aktywność fizyczną, włączać się w życie rodzinne/społeczne, budować więzi z ludźmi w realnym świcie. W razie podejrzewania u siebie problemowego korzystania z Internetu można zwrócić się po specjalistyczną pomoc. (Pod artykułem znajduje się kilka adresów ośrodków, które zajmują się terapią uzależnień w Krakowie). W przypadku terapii uzależnień zwykle korzysta się z technik poznawczo-behawioralnych. Terapia uzależnienia od Internetu skupia się na podobnych metodach jak terapia uzależnień od substancji psychoaktywnych, z tą różnicą, że rzadko wykorzystuje się model całkowitej abstynencji (Internet bardzo często wykorzystywany jest do pracy i nauki, dlatego też ciężko byłoby całkowicie z niego zrezygnować). Pracuje się nad wypracowaniem kontroli nad aktywnością w sieci.

W tym miejscu nie sposób pominąć jednak zbawiennego wpływu Internetu na nasze funkcjonowanie podczas pandemii koronawirusa. Niemal wszystkie poziomy funkcjonowania społecznego przeniosły się do świata wirtualnego. Firmy zezwoliły swoim pracownikom na pracę zdalną z domu, uczniowie uczestniczyli w wirtualnych lekcjach, studenci słuchali wykładów online. Media społecznościowe pozwalały nam na utrzymanie kontaktu z bliskimi nam ludźmi, dzięki możliwości odbywania wideokonferencji. Ludzie w okresie izolacji nie musieli czuć się samotni. 

Tak jak w przypadku innych uzależnień behawioralnych, tak i w przypadku tych związanych ze światem wirtualnym, najważniejsze jest znalezienie złotego środka. Technologia i jej możliwości mają sprawić, że nasze życie stanie się łatwiejsze. Tylko od nas zależy, czy dobrze wykorzystamy tę szansę. 

Bibliografia

Grzegorzewska I., Cierpiałkowska L., Uzależnienia behawioralne, Wydawnictwo PWN, Warszawa, 2019.

Alter A., Uzależnienia 2.0: Dlaczego tak trudno się oprzeć nowym technologiom. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2017.

Woronowicz B., Uzależnienia. Geneza, terapie, powrót do zdrowia, Wydawnictwo Media Rodzina, Poznań, 2009.

Bandura, A., Teoria społecznego uczenia się, Wydawnictwo PWN, Warszawa, 2007.

Cekiera, C., Ryzyko uzależnień, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin, 2001.

Nowak, A., Wysocka, E., Problemy i zagrożenia społeczne we współczesnym świecie: elementy patologii społecznej i kryminologii, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice, 2001, s. 230-231.

Radlińska H., Pedagogika społeczna, Ossolineum, Wrocław, 1961.

O autorce

Katarzyna Zięba - doradczyni edukacyjna w DON w latach 2013-2020, pedagog, absolwentka Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. Doświadczenie zawodowe zdobywała odbywając praktyki w stowarzyszeniu Monar oraz Rodzinnym Ośrodku Diagnostyczno-Konsultacyjnym przy Sądzie Rejonowym w Krakowie. Interesuje się profilaktyką uzależnień i pracą z grupami zagrożonymi wykluczeniem społecznym.

Poniżej przedstawiamy kilka ośrodków, które oferują bezpłatną pomoc psychologiczną w ramach NFZ w Krakowie (dane na marzec 2022): 

• Krakowskie Centrum Terapii Uzależnień 
  ul. Wielicka 73, 30-552 Kraków-Podgórze 
  Telefon: 12 425 5747 
• Specjalistyczna Przychodnia Lekarska ERGOMED
  Poradnia Leczenia Uzależnień 
  ul. Bonarka 18, 30-415 Kraków-Podgórze 
  Telefon: 12 266 84 82 
• Centrum Zdrowia Psychicznego i Terapii Uzależnień "PRO VITA" 
  ul. Basztowa 5, 31-134 Kraków 
  Telefon: 510, 987 639, 12 628 68 10, 510 986 952, 12 421 95 67 
• Szpital Uniwersytecki w Krakowie 
  Poradnia Leczenia Uzależnień 
  ul. Śniadeckich 10, 31-501 Kraków-Śródmieście 
  Telefon: 12 424 89 33
• Szpital Specjalistyczny im. Ludwika Rydygiera w Krakowie
  Poradnia Leczenia Uzależnień 
  os. Złotej Jesieni 1, 31-826 Kraków 
  Telefon: 12 646 83 17 
• Stowarzyszenie Tygart
  Poradnia Leczenia Uzależnień 
  ul. Kolorowe 21, 31-941 Kraków-Nowa Huta 
  Telefon: 12 644 45 55 
• Stowarzyszenie Pomocna Dłoń - Poradnia Leczenia Uzależnień
  Poradnia Leczenia Uzależnień, Centrum Terapii DDA 
  ul. Sudolska 16, 31-423 Kraków-Śródmieście 
  Telefon: 12 418 05 34
  Poradnia Leczenia Uzależnień
  ul. Eliasza Radzikowskiego 29, 31-315 Kraków
  Telefon.: 12 626 02 33