Uniwersytet Jagielloński uczelnią coraz bardziej dostępną dla osób ze szczególnymi potrzebami

Celem projektu jest zwiększenie szeroko pojętej dostępności uczelni do potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami oraz podnoszenie świadomości niepełnosprawności wśród społeczności akademickiej,  aby Uniwersytet Jagielloński   systematycznie  podnosił poziom  dostosowania  swojego  środowiska fizyczno-architektonicznego, obowiązujących  procedur, struktury organizacyjnej, poszczególnych usług specjalistycznych, a także wsparcia edukacyjnego zgodnie z oczekiwaniami osób z niepełnosprawnościami. 

Dostępne rozwiązania architektoniczne

Osiągnięciem  architektonicznym projektu stała się rozbudowa budynku będącego siedzibą Centrum Wsparcia Dydaktyki UJ przy ul. Ingardena 6 w Krakowie. Uwzględnienie zasad projektowania uniwersalnego pozwoliło na stworzenie  przestrzeni architektonicznej  pozbawionej  barier, zapewniającej  wysoki komfort użytkowania osobom z niepełnosprawnościami. Zastosowane rozwiązania wpisują się w ideę społecznej odpowiedzialności uczelni, a także mają walor edukacyjny dla innych szkół wyższych, wyznaczając współczesny standard akademicki w zakresie wdrażania dostępności w myśl Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami. Budynek w 2021 r. został nagrodzony w konkursie „Kraków bez Barier” w kategorii: budownictwo dostępne. 

 

Każdy cykl obejmuje 7 modułów szkoleniowych, w trakcie których  omawiana jest  bezpośrednia  praca ze studentami i studentkami ze szczególnymi potrzebami, technologie wspierające, świadomość niepełnosprawności, bezpieczna ewakuacja.  Wśród uczestników i uczestniczek znajdują się osoby pełniące różne funkcje na uczelniach oraz posiadające różne poziomy doświadczenia, co pozwala na wymianę doświadczeń oraz  wspólne omawianie potrzeb i poszukiwanie rozwiązań konkretnych, a wnoszone  przez uczestników przykłady case study wydaje się szczególnie wartościowe i rozwijające. Absolwenci i absolwentki szkoleń podkreślają znaczenie merytorycznej jakości szkoleń, wynikającej  z długoletniego doświadczenia osób prowadzących oraz ich stale aktualizowanej wiedzy w zakresie wspierania osób z niepełnosprawnościami; np. poprzez  analizę rozwiązań w zakresie dostępności stosowanych na uchodzących za najlepsze uniwersytetach skandynawskich (Dania, Szwecja, Finlandia). Projekt pozwala na kontynuację wizyt studyjnych i aktualizację międzynarodowej współpracy. Dotychczas odbyło się  28 cykli szkoleniowych, w których łącznie wzięło udział ponad 300 osób, a wzajemna współpraca jest kontynuowana poprzez  bieżące  konsultacje odnośnie  do rozwiązań wdrażanych  na innych  uczelniach. Szkolenia spotykają się z bardzo pozytywnym odzewem i pozwalają  na  podejmowanie działań na rzecz dostępności uniwersytetów, a tym samym przyczyniają się do  poprawy jakości edukacji w całym kraju. 

Drugą grupą objętą programem szkoleń są studenci i doktoranci naszej uczelni, dla których prowadzone są  comiesięczne, zdane cykle szkoleniowe; ich celem jest pomoc w  rozwijaniu własnego potencjału, ze szczególną koncentracją na metodach ułatwiających  studiowanie. Podczas szkoleń omawiane są tematy związane z radzeniem sobie ze stresem, efektywnym zarządzaniem czasem, rozwijaniem kreatywności oraz narzędziami do efektywnego uczenia się. Od 2020 roku odbyło się już 29 cykli szkoleniowych, w  których wzięło udział 312 studentów uczelni. 

Odrębne szkolenia zdalne prowadzone są dla nauczycieli akademickich Uniwersytetu Jagiellońskiego w zakresie wykorzystania bezpłatnego oprogramowania wspierającego studentów i pracowników UJ oraz w zakresie dostosowania materiałów edukacyjnych do potrzeb osób z niepełnosprawnością wzroku.  Skierowane są one zwłaszcza do kadry akademickiej, która ma lub może mieć kontakt ze studentami z niepełnosprawnościami. Udział w szkoleniach w znaczny sposób przyczynia się do podniesienia kompetencji nauczycieli akademickich w obszarze świadomości niepełnosprawności oraz jakości prowadzonych zajęć. Wypracowane zostały także  kursy e-learningowe dla pracowników administracji UJ oraz dla nauczycieli akademickich UJ, zmierzające do podniesienia  świadomości potrzeb osób z  niepełnosprawnościami, a także poświęcone  ewakuacji osób z niepełnosprawnościami. Kurs poświęcony podnoszeniu świadomości niepełnosprawności  przybliża podstawowe fakty dotyczące niepełnosprawności w perspektywie uczelni, jaką jest Uniwersytet Jagielloński, chcącej zachować najwyższe standardy we wszelkich aspektach swej działalności, w tym w zakresie poszanowania każdej osoby. Zgodnie z ideą odpowiedzialności społecznej uczelni, powinno objawiać się to we włączaniu osób z grup słabszych i wykluczanych do szeroko rozumianego życia akademickiego. 

Kurs dotyczący ewakuacji osób z niepełnosprawnościami odpowiada na wyzwanie, jakim jest potrzeba stworzenia warunków do bezpiecznego funkcjonowania osobom z niepełnosprawnościami, które w czasie pożaru nie mogą samodzielnie opuścić budynku. Celem tego kursu jest budowanie wiedzy na temat istniejących rozwiązań oraz sposobów reagowania i asystowania osobom z niepełnosprawnościami w sytuacji zagrożenia pożarem wśród członków społeczności Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jeden z modułów tego kursu będzie również dedykowany studentom UJ. 
Warto dodać, że ze środków projektu zakupiono 15 foteli ewakuacyjnych, które zostały umieszczone w wybranych budynkach UJ. Zostało także przeprowadzone szkolenie dotyczące ewakuacji osób ze szczególnymi potrzebami z wykorzystaniem tych foteli. 

Kolejne szkolenia są przeznaczone dla  redaktorów witryn i kandydatów na redaktorów stron w Portalu UJ; program szkoleń zakłada zdobycie wiedzy i umiejętności tworzenia stron internetowych  dostępnych  dla wszystkich użytkowników. Opracowany i wdrożony został  również system służący do sporządzania i zarządzania deklaracjami dostępności na witrynach opartych na Portalu UJ. Obecnie w ramach Portalu UJ funkcjonuje ponad 500 różnych witryn. Zgodnie z Ustawą o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych każda witryna funkcjonująca w ramach UJ powinna posiadać deklarację dostępności. Monitorowanie takiej  liczby serwisów i ich deklaracji wymagało stworzenia narzędzia, które w sposób systemowy i na ile to możliwe zautomatyzowany, pozwoliłoby na tworzenie i zarządzanie tymi deklaracjami.

Rozwiązania cyfrowe i aplikacje wspierające edukację

Wiele działań projektowych nakierowanych jest na stworzenie przyjaznych dla osób z niepełnosprawnościami rozwiązań cyfrowych oraz aplikacji wspierających proces studiowania. Osiągnięciem projektu jest portal DORADA, wspierający  wiedzę  studentów i środowiska akademickiego. Tematyka  artykułów popularnonaukowych jest różnorodna, tematycznie wiąże się m.in. z profilaktyką zdrowia psychicznego, potrzebą aktywności ruchowej, prozdrowotnego stylu życia, wskazówkami pomocnymi przy szukaniu pracy. Portal DORADA oferuje również krótkie filmy edukacyjne wyjaśniające działanie różnych aplikacji i programów  wspierających naukę. Na portalu można również sprawdzić swoje predyspozycje lub mocne/słabe strony i wypełnić krótkie autotesty, pomocne w zdobywaniu wiedzy. Portal daje szansę  zadania pytań  poprzez czat i jest  prowadzony w językach polskim i angielskim; przy czym  można z niego  również korzystać w formie aplikacji mobilnej. Portal DORADA powstał, aby wspierać przede wszystkim studentów, w tym również osoby z różnorodnymi potrzebami i niepełnosprawnościami w nauce na studiach i rozwoju osobistym. To kompendium wiedzy dla różnych środowisk akademickich, ale  także źródło inspiracji  do poszukiwania dalszych informacji na zasygnalizowane na nim tematy. W ramach tego zadania prowadzone są także w formie zdalnej konsultacje indywidualne dla studentów i doktorantów UJ zgłaszających potrzeby wynikające z trudności w studiowaniu i wspierające proces edukacji. 

W celu oceny dostępności architektonicznej  stworzono rozbudowany system ankiet online, na podstawie których uzyskano wyczerpujące informacje dotyczące 130 obiektów UJ i UJ Collegium Medicum. Informacje te po odpowiednim opracowaniu posłużą do stworzenia ogólnodostępnej strony internetowej, która będzie stanowiła kompleksową bazę wiedzy na temat dostępności architektonicznej poszczególnych obiektów UJ i UJ CM. Opracowano i wykonano system nawigacyjno-informacyjny, w skład którego wchodzą nadajniki nawigacyjne rozmieszczone w 28 budynkach UJ i UJ CM oraz aplikacja na urządzenia mobilne NawigUJ. Ten  system nawigacyjno-informacyjny będzie stanowił wartościowe narzędzie ułatwiające osobom ze szczególnymi potrzebami poruszanie się i funkcjonowanie przestrzenne w  budynkach UJ i UJ CM. 

Stworzenie aplikacji  ułatwiającej zarządzanie tłumaczeniami w polskim języku migowym dla studentów UJ, to kolejne osiągniecie projektu. W aplikacji tej student potrzebujący korzystać z tłumaczenia w PJM zgłasza konkretne zajęcia, na których chce mieć przyznaną usługę. Koordynator przekazuje to zgłoszenie tłumaczom. Dyspozycyjny tłumacz zgłasza się w aplikacji do tłumaczenia zajęć. Aplikacja przyspiesza i usprawnia organizowanie tłumaczeń. Zatrudniona została tłumaczka polskiego języka migowego, która prowadziła do tej pory tłumaczenia w polskim języku migowym do wielu zajęć studenckich oraz  ważnych wydarzeń w przestrzeni akademickiej.

Tworzona jest aplikacja bazodanowa, mająca na celu  usprawnienie  procesu obsługi studentów. Dzięki niej proces wnioskowania, opiniowania i przyznawania różnego rodzaju usług w ramach oferty Działu ds. Osób Niepełnosprawnych UJ stanie się szybszy oraz bardziej czytelny dla studenta, który będzie na bieżąco informowany o tym, na jakim etapie jest jego wniosek lub usługa. Aplikacja będzie bardzo rozbudowana, obejmie wiele usług i umożliwi zarządzanie wszystkimi procesami.

Trwają prace końcowe nad wdrożeniem aplikacji mobilnej dla studentów i pracowników Uniwersytetu Jagiellońskiego, dzięki której będzie można skorzystać z wielu rozwiązań ułatwiających proces studiowania i organizację czasu poświęconego na naukę.

Dostępne procedury na UJ

Pandemia Covid-19 spowodowała zmianę jednego z zadań, którego pierwotnym celem  było opracowanie procedury zdawania egzaminów na odległość przez  studentów, którzy ze względów zdrowotnych nie mogli opuszczać domu. Pandemia koronawirusa sprawiła, że Uniwersytet opracował procedurę i zagwarantował możliwość zdawania egzaminów w formie zdalnej dla wszystkich osób studiujących. Obecnie prowadzone jest wsparcie techniczne przy zdawaniu egzaminów za pomocą  komputera oraz pomoc w organizacji technicznej indywidualnej zamiany zajęć stacjonarnych na zdalne dla studentów z trudnościami zdrowotnymi. 

W zakresie dostępności procedur na UJ  dotyczących pracowników wprowadzono uproszczone procedury podpisywania dokumentów  oraz zaprojektowano dostępną procedurę rekrutacji dla części stanowisk pracy. W toku opracowywania są zmiany związane z wdrożeniem indywidualnych planów ewakuacji oraz utworzenia indywidualnych programów wsparcia, indywidualnych konsultacji szkoleniowych z obsługi programów zwiększających poziom dostępności, rejestru dostępnych stron WWW. Jednym z najistotniejszych elementów zaprojektowanych zmian organizacyjnych jest  ukształtowanie precyzyjnego zakresu praw i obowiązków pracowników w sferze dostępności. Podjęto również prace zmierzające do przygotowania reguł „Dostępnej kultury pracy”.  Kierując się jakością procesu dydaktycznego , na bieżąco aktualizowane są z punktu widzenia kryterium dostępności regulaminy i programy studiów i procedury egzaminacyjne. Rozszerzono szkolenie w zakresie bezpiecznych i higienicznych warunków kształcenia (BHK) dla studentów o dodatkowe moduły obejmujące ewakuację osób z niepełnosprawnościami. Dostosowaniu do formy dostępnej podlegają również dokumenty i wzorcowe formularze. 

Rada ds. odpowiedzialnego wsparcia i zrównoważonego rozwoju

Rektor UJ powołuje corocznie  Radę UJ ds. odpowiedzialnego wsparcia i zrównoważonego rozwoju. Obecnie rozpoczęła działalność Rada związana z trzecią kadencją.  Systematycznie odbywają się spotkania członków Rady (skład ulega zmianie), której celem jest monitorowanie rezultatów i wpływu projektu  na sytuację osób z niepełnosprawnościami oraz przedstawianie władzom Uniwersytetu Jagiellońskiego obszarów, które powinny w sposób zrównoważony podlegać coraz większemu otwarciu na potrzeby osób ze szczególnymi potrzebami. W skład Rady wchodzą  przedstawiciele uczelni - znawcy problematyki  niepełnosprawności, przedstawiciele środowiska związanego z działalnością na rzecz osób z niepełnosprawnościami, studenci z niepełnosprawnościami.

Think tanki – rozwiązania autorskie w ścieżce maxi

W ramach projektu przewidziano także powołanie dwóch think tanków, złożonych z grona ekspertów – think tank: design uniwersalny oraz think tank: Narzędzia dla dostępności miejsc pracy. Celem think tanku: design uniwersalny jest wpływanie na otoczenie społeczne uczelni w zakresie świadomości związanej z projektowaniem uniwersalnym wśród projektantów, architektów, deweloperów stron WWW. Z kolei think tank „Narzędzia dla dostępności miejsc pracy” ma za zadanie przekazać sektorowi biznesu doświadczenia uczelni w obszarze dostępności, nawiązać współpracę z tym sektorem w oparciu o ideę odpowiedzialności społecznej, a w rezultacie wpłynąć na stworzenie dostępnych miejsc pracy. 

W skład think tanku „Narzędzia dla dostępności miejsc pracy”  weszli przedstawiciele krakowskich uczelni, osoby pracujące na co dzień w biznesie oraz przedstawiciele organizacji pozarządowych. Opracowany został harmonogram spotkań oraz merytoryczny zarys prac think tanku, obejmujący między innymi wymianę dobrych praktyk, wystąpienia eksperckie oraz analizę możliwości zacieśnienia współpracy pomiędzy Uniwersytetem a przedstawicielami biznesu we wspólnym celu wspierania osób z niepełnosprawnościami podejmujących pierwsze kroki na rynku pracy. 

Nadchodzący rok 2023 jest ostatnim rokiem realizacji projektu „Odpowiedzialne wsparcie i zrównoważony rozwój”. Jest to rok podsumowujący i finalizujący rezultaty zadań wypracowanych w projekcie. Realizacja wszystkich zadań ma szansę znacząco wpłynąć na proces zapewniania dostępności uczelni, jaką jest Uniwersytet Jagielloński. Aby proces ten mógł przebiegać sprawnie, wymagane są kompleksowe działania na wielu obszarach: architektonicznym, komunikacyjno-informacyjnym oraz cyfrowym. Sporo z tych działań zostało podjętych w toku realizacji projektu „Odpowiedzialne wsparcie i zrównoważony rozwój”.  Bardzo istotną rolę w tym procesie odgrywa także przełamywanie barier, zwłaszcza mentalnych. Niezaprzeczalną wartość w pokonywaniu tych barier niosą opisane powyżej specjalistyczne szkolenia przeznaczone dla  różnych  grup  społeczności akademickiej Uniwersytetu Jagiellońskiego, a także szerszemu gronu odbiorców – pracownikom różnych polskich uczelni oraz środowisku osób z niepełnosprawnościami z całej Polski.

O autorce

Marta Bylica - specjalistka ds. dostępności informacyjno-komunikacyjnej w Centrum Dostępności Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kiedyś adaptowała materiały dydaktyczne do potrzeb osób z niepełnosprawnością wzroku, obecnie zajmuje się promocją, redakcją i korektą tekstów, a także przygotowaniem publikacji do druku. Współorganizuje wydarzenia dbając o ich dostępność dla osób z niepełnosprawnościami. Redaguje treści publikowane na stronach internetowych CD UJ oraz w mediach społecznościowych.