Skargi i wnioski jako forma społecznej kontroli nad uczelnianymi procesami dydaktyczno-organizacyjnymi

1.    Wprowadzenie

„Nauka i życie akademickie to długi łańcuch dziejowy przejmowania efektów pracy naszych poprzedników, tworzenia wiedzy oraz przekazywania jej kolejnym generacjom w duchu solenności poznawczej i edukacyjnej, nade wszystko jednak w atmosferze najwyższej życzliwości wobec następców, zwłaszcza najmłodszych – studentów i adeptów nauki”¹.

Na losy społeczności akademickiej i jej zrównoważony rozwój niebagatelny wpływ mają zatem z jednej strony aktywne podstawy studenckie częstokroć stanowiące wyraz konstruktywnego sprzeciwu wobec odnotowanych nieprawidłowości, a z drugiej strony partycypacja i społeczna kontrola procesów dydaktycznych i organizacyjnych. Pożądane od osób studiujących podstawy wymagają środków ich realizacji. Optymalny mechanizm po temu służący zdaje się stanowić, jeden z pomników polskiego prawa administracyjnego, o sformalizowanej podstawie konstytucyjnej jaką jest instytucja skarg, petycji i wniosków. Polski ustrojodawca w art. 63 Konstytucji RP przesądza, że każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w interesie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą do organów władzy publicznej oraz do organizacji i instytucji społecznych w związku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej. Oznacza to, że również i osoba studiująca jest uprawniona do przedkładania organom uczelni skarg i wniosków związanych z realizacją przez nią funkcji edukacyjnej.

2.   Skarga studencka

„Szkoła wyższa to zarazem wyższa szkoła sprawiedliwości, praktycznej nauki jej rozpoznawania, definiowania, stosowania oraz respektu wobec jej zasad”². Gdzie zasad tych poszukiwać?  Odpowiedź zdaje się być złożona, bowiem prawa i obowiązki członków wspólnoty akademickiej wynikają nie tylko z przepisów prawa powszechnie obowiązującego np. ustaw i rozporządzeń, ale również po części ze statutów oraz przede wszystkim regulaminów zakładowych (np. regulaminu studiów)³. Podejmując studia na uczelni wyższej osoba studiująca wyraża zatem zgodę na podleganie wewnętrznym regulacjom, w tym obowiązkom wynikającym z regulaminu studiów⁴. 
    Może się zdarzyć i tak, że nieprawidłowości dopuści się osoba zatrudniona na uczelni np. wykładowca czy referent z dziekanatu. W takiej sytuacji bierność czy zaniechanie stanowią nie tylko pośrednią akceptację dla zastanego stanu rzeczy, lecz w dodatku sprzyjają utrwaleniu złych praktyk (sui generis petryfikacja bezprawia wewnątrzadministracyjnego). Drogą wyrażenia sprzeciwu jest wniesienie skargi⁵. Przepisy prawa precyzują bowiem, że przedmiotem tego środka społecznej kontroli może być m.in. zgłoszenie zaniedbania lub nienależytego wykonywania obowiązków przez określone podmioty np. pracowników uniwersytetu ⁶.  
Sama skarga powinna zostać rozpoznana niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu miesiąca⁷. Dowiesz się o tym, bowiem o sposobie załatwienia skargi należy zawiadomić tą osobę, która ją wniosła (w tym przypadku – osobę studiującą)⁸.  Gdyby uniwersytet nie podzielił jednak ocen zawartych we skardze i uznał ją za bezzasadną, to musi to szczegółowo uzasadnić. 
Niestety prawo nie przewiduje możliwości zaskarżenia odmownego załatwienia skargi. Jedynym środkiem prawnym służącym zakwestionowaniu tego stanu jest kolejna skarga wniesiona w tym samym trybie, musi jednak zawierać wskazanie nowych (dodatkowych okoliczności)⁹.

Osoby studiujące na co dzień funkcjonują w środowisku uniwersyteckim, w tym biorą udział w wykładach, ćwiczeniach, konserwatoriach a w okresie sesji – egzaminach czy kolokwiach. Osoby studiujące jako odbiorcy usługi edukacyjnej, są zatem nie tyle surowym krytykiem, co cennym źródłem wiedzy, w przedmiocie postulowanych zmian w zasadach funkcjonowania uniwersytetu, aby ten działał sprawniej i efektywnej.

Podobnie jak w przypadku skargi, wniosek studencki powinien być rozpoznany niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu miesiąca¹². O sposobie w jaki wniosek został załatwiony, uniwersytet informuje wnoszącego wniosek, a zatem osobę studiująca. Warto podkreślić, że jeżeli wniosek nie został rozpoznany zgodnie z naszymi oczekiwaniami, to możemy dodatkowo wnieść skargę studencką, opisaną w punkcie 3 powyżej¹³. Prawo do skargi przysługuje również wówczas, gdy nasz wniosek został przez uniwersytet w ogóle nie rozpoznany, a zatem pominięty np. nie otrzymaliśmy jakiejkolwiek odpowiedzi¹⁴. 

4.    Wymagania formalne 

To w jaki sposób wniosek czy skarga powinien wyglądać od „strony technicznej” reguluje prawo, precyzując¹⁵, że: mogą być one wnoszone nie tylko na piśmie, tj. w formie własnoręcznie podpisanego dokumentu, lecz również za pomocą poczty elektronicznej, a także ustnie do protokołu¹⁶.W treści takiego pisma należy pamiętać, aby wskazać swoje imię, nazwisko oraz adres, ponieważ bez tych danych skargi i wnioski pozostawia się bez rozpoznania, a zatem uniwersytet nie dokona ich analizy¹⁷. Bardzo ważne jest, aby precyzyjnie określić w jakiej sprawie zwracamy się do władz uniwersytetu. Jeżeli jednak treść pisma okaże się nieprecyzyjna, to zostaniesz wezwany do złożenia dodatkowych wyjaśnień lub uzupełnienień. Dopiero w przypadku braku ich dokonania, uniwersytet może twojego pisma nie rozpoznać¹⁸..

5.    I co dalej?

Władze uniwersytetu rozpatrując skargę lub wniosek mogą m.in. wydać polecenia swoim pracownikom lub podjąć inne stosowne środki, w celu usunięcia stwierdzonych uchybień oraz przyczyn ich powstawania¹⁹, a zatem sprawić, żeby uniwersytet działał lepiej i sprawniej. Warto podkreślić, że nikt nie może być narażony na jakikolwiek negatywne konsekwencje z tego powodu, że złożył skargę czy wniosek²⁰.  Przyjęte rozwiązanie ma na celu ochronę wnioskodawcy, a zatem osoby studiującej i jej postawy aktywnej.  Co jednak oczywiste, ochrona ta nie obejmuje sytuacji, w których pismo wniesione zostało nie w celu poprawy funkcjonowania uniwersytetu, a dla szykany czy hejtu, będąc tym samym zniesławieniem, oszczerstwem lub zniewagą²¹.

6.    Podsumowanie 

W XXI w. instytucja skargi, petycji i wniosków sformalizowana i uregulowana w dziale VIII Kodeksu postępowania administracyjnego zyskuje nową funkcję zwłaszcza w realiach działania zdecentralizowanych instytucji takich jak szkoły wyższe. Uniwersytet to wspólnota, której prawidłowe funkcjonowanie stanowi wartość zarówno dla władz uczelni, osób w niej zatrudnionych jak również osób studiujących. Przepływ informacji stanowi z kolei warunek osiągnięcia tego celu. Adekwatna reakcja na nieprawidłowości lub nieskuteczność działania organizacji jest wprost proporcjonalna do wiedzy o tych okolicznościach. Same formy partycypacji i reprezentacji osób studiujących np. za pośrednictwem samorządu studenckiego nie zawsze wydają się być optymalne. W tych momentach ujawnia się doniosłe znaczenie instytucji skargi, petycji i wniosków za pośrednictwem której, bez ryzyka prawnego, osoba studiująca w wykonaniu prawnego i moralnego obowiązku dbałości o dobro uniwersytetu w tym godność osób studiujących²² może zainicjować procesy, które przyczynią się m.in. do usprawnienia procesów egzaminowania, obsługi administracyjnej, a nawet wyeliminowania nieprawidłowości w zakresie dotyczącym cyklicznie nieodbywających się zajęć, braku dostępności materiałów zadawanym osobom studiującym czy też języka dyskryminacji wprowadzanego do treści nauczania pod pozorem korzystania z wolności akademickiej. 
    Skuteczność złożonego wniosku lub skargi studenckiej jest mierzona faktem prawnego obowiązku ich rozpatrzenia, ale już nieuwzględniania przez właściwe władze. Z treści uzasadnienia zawiadomienia o sposobie załatwienia skargi lub wniosku pozyskamy informację, czy i w jaki sposób określona sprawa zostanie załatwiona. Tym samym omawiana procedura zapewnia także dialog na linii „władze uczelni - osoby studiujące”, a który to chroni dobre imię szkoły wyższej. Jak się wydaje wyczerpanie drogi skarg i wniosków stanowi warunek sine qua non uruchomienia alternatywnych form kontroli zbiorowości nad funkcjonowaniem administracji publicznej i może być nawet kwalifikowane jako nasz obowiązek. 

Przypisy

¹Akademicki Kodeks Wartości przyjęty na posiedzeniu Senatu Uniwersytetu Jagiellońskiego w dniu 25 czerwca 2003 r.; dostęp: https://www.uj.edu.pl/documents/10172/84597185/akademicki-kodeks-wartosci.pdf/3bff64b6-8507-410c-82c5-264a10f3841a, dostęp: 28 lutego 2022 r.

²Akademicki Kodeks Wartości przyjęty na posiedzeniu Senatu Uniwersytetu Jagiellońskiego w dniu 25 czerwca 2003 r.; dostęp: https://www.uj.edu.pl/documents/10172/84597185/akademicki-kodeks-wartosci.pdf/3bff64b6-8507-410c-82c5-264a10f3841a, dostęp: 28 lutego 2022 r.

³Szerzej na ten temat także T. Woś [w:] Postępowanie administracyjne, red. T. Woś, Warszawa 2017, s. 56-58.

⁴Wyrok WSA w Gdańsku z dnia 22 lipca 2021 r., III SA/Gd 85/21, CBOSA.

⁵Zob. szerzej art. 221 § 3 Ustawy z dnia z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego, tekst jedn. Dz.U. z 2021, poz. 735; zwana dalej jako: k.p.a.

⁶Por. w tym duchu art. 227 k.p.a.

⁷Zob. szerzej art. 237 § 1 k.p.a. W przypadku, gdyby postępowanie zainicjowane skargą nie zostało załatwione w ustawowo przepisanym terminie osoba studiująca może najpierw wnieść ponaglenie (art. 237 § 4 k.p.a.) a kolejno skargę na bezczynność do sądu administracyjnego.

⁸Zob. szerzej art. 237 § 3 k.p.a.

⁹Art. 239 § 1 k.p.a. „W przypadku gdy skarga, w wyniku jej rozpatrzenia, została uznana za bezzasadną i jej bezzasadność wykazano w odpowiedzi na skargę, a skarżący ponowił skargę bez wskazania nowych okoliczności - organ właściwy do jej rozpatrzenia może podtrzymać swoje poprzednie stanowisko z odpowiednią adnotacją w aktach sprawy - bez zawiadamiania skarżącego”.

¹⁰Akademicki Kodeks Wartości przyjęty na posiedzeniu Senatu Uniwersytetu Jagiellońskiego w dniu 25 czerwca 2003 r.; dostęp: https://www.uj.edu.pl/documents/10172/84597185/akademicki-kodeks-wartosci.pdf/3bff64b6-8507-410c-82c5-264a10f3841a, dostęp: 28 lutego 2022 r.

¹¹Por. w tym duchu art. 241 k.p.a.

¹²Por. art. 237 § 1 w zw. z art. 244 § 1 k.p.a.

¹³Por. art. 246 § 1 k.p.a.

¹⁴Por. art. 246 § 2 k.p.a.

¹⁵Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 8 stycznia 2002 r. w sprawie organizacji przyjmowania i rozpatrywania skarg i wniosków, zwane dalej: „Rozporządzeniem”.

¹⁶Zob. § 5 Rozporządzenia.

¹⁷Zob. § 8 ust. 1 Rozporządzenia.

¹⁸Zob. § 8 ust. 2 Rozporządzenia.

¹⁹Zob. § 12 Rozporządzenia.

²⁰ZOb. art. 225 § 1 k.p.a.

²¹Zob. art. 212 k.k., art. 216 § 2, art. 226, 257 k.k. oraz H. Knysiak-Sudyka [w:] A. Cebera, J. G. Firlus, A. Golęba, T. Kiełkowski, K. Klonowski, M. Romańska, H. Knysiak-Sudyka, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, wyd. II, Warszawa 2019, art. 225.

²²Zgodnie z treścią art. 107 ust. 1 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 574). Student jest obowiązany postępować zgodnie z treścią ślubowania i przepisami obowiązującymi w uczelni. Z kolei zwracając się ku przykładowym treściom ślubowań studenckich odnajdujemy tamże następujące zwroty „Ślubuję […] dbać o dobre imię Uczelni […] (tak w przypadku Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie; dostęp: Treść ślubowania AGH w Krakowie) czy „Ja, student Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, ślubuję uroczyście: […] dbać o godność studenta […]” (tak w przypadku Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie dostęp: Treść ślubowania ASP w Warszawie).

O autorze

dr Jakub G. Firlus – asystent w Katedrze Postępowania Administracyjnego UJ