Przekazy międzypokoleniowe - ich znaczenie dla funkcjonowania w dorosłości

Rodzina stanowi podstawowe i pierwotne środowisko, w którym dojrzewamy. Oprócz rodziców, którzy mają bezpośredni wpływ na nasze wychowanie, duże znaczenie odgrywa również cały system rodziny generacyjnej. Szczególnie ważne jest wypracowane na przestrzeni wielu pokoleń dziedzictwo rodzinne, przekazywane kolejnym pokoleniom pod postacią prawd czy poglądów, pozwalających interpretować otaczającą rzeczywistość.

Genezą dziedzictwa są doświadczenia, historie rodzinne, a niekiedy traumy i kryzysy, przeżywane przez członków systemu rodzinnego na przestrzeni lat. Przekazy te pozwalają utrzymywać homeostazę systemu, chronią jego członków przed zagrożeniami świata zewnętrznego, tworzą sieć wzajemnych powiązań i lojalności. Oczywiście dużo zależy od tego, w jakich czasach żyje dana rodzina, jakie nadrzędne wobec niej systemy definiują jej funkcjonowanie. Twórca ujęcia kontekstualnego w terapii rodzin Ivan Boszormenyi-Nagy (1973) podkreśla fundamentalne znaczenie zjawiska lojalności rodzinnej. Mechanizm lojalności ma ogromną moc, zmusza – gdy jest nieuświadomiony – do realizacji rodzinnego dziedzictwa nawet wbrew własnym interesom. System rodzinny oczekuje realizacji wyznaczonych przez siebie zasad i wartości. Z drugiej strony poczucie lojalności pomaga w utrzymywaniu rodzinnych więzi, daje poczucie bezpieczeństwa i tworzy rodzinną tożsamość. Sama w sobie lojalność nie jest czymś dysfunkcjonalnym, staje się taką dopiero wówczas, gdy blokuje naturalny rozwój jednostek, utrudniając im radzenie sobie z trudnościami i  realizacje zadań życiowych.

Rodzaje przekazów 

Przekazy do walki - „do odważnych świat należy”, „w naszej rodzinie nie ma pokonanych, są tylko zwycięzcy” 

Członkowie takich systemów rodzinnych będą zachęcani do stawiania czoła różnym przeciwnościom losu, do konfrontacji z pojawiającymi się na ich drodze trudnościami. Te przekazy delegują do bycia silnym i odważnym, do niepoddawania się. Ich dysfunkcjonalność może polegać na tym, że w sytuacji utraty siły czy zmęczenia jednostka może nie dawać sobie przyzwolenia na słabość, na „odpuszczenie”; będzie zatem doświadczać poczucia winy w sytuacjach, kiedy życie zmusi ją do wycofania się, poddania. W efekcie może to prowadzić do depresji. 

Przekazy do uległości - „kto mieczem wojuje, od miecza ginie”, „pochylonej głowy miecz nie zetnie”. 

Osoby z takimi przekazami będą w trudnych, kryzysowych sytuacjach wycofywać się, nie chcąc podejmować ryzyka, nie będą angażować się w ich rozwiązanie, pozostaną bierne i zachowawcze. Postawa taka grozi niezaspokojeniem ważnych potrzeb rozwojowych, minimalizmem życiowym, który sprawi, że nie rozwiniemy w pełni swoich możliwości, nie zrealizujemy się w życiu, skazując się na przeciętność i byle jakość.

Przekazy do ucieczki - „bierz nogi za pas, póki jeszcze czas’, „licho nie śpi” 

Ten rodzaj przekazów narzuca bardzo lękową narrację o świecie i ludziach, podkreślając słabość i bezbronność jednostki w obliczu stojących przed nią wyzwań. Pułapką tkwiącą w takim przekazie jest prawda psychologiczna, że „im bardziej się boję, tym szybciej uciekam, im szybciej uciekam, tym bardziej się boję, im bardziej się boję, tym jestem słabszy i bezbronny”. Osoby z takim dziedzictwem rozwijają w sobie lękowy stosunek do życia, minimalizują wyzwania, tracą bowiem dużo zasobów na walkę z lękiem.

Podsumowanie 

Konkludując możemy stwierdzić, że postawy wobec siebie i świata osób wchodzących w dorosłość są w znacznej mierze uwarunkowane przekazami rodzinnymi, odziedziczonymi po wcześniejszych pokoleniach. To charakterystyczne dla każdej rodziny dziedzictwo tworzy określony obraz rzeczywistości, warunkując tym samym takie, a nie inne jej postrzeganie, nie zawsze zgodne z realnością. Określenie, które przekazy nas wspierają, a które blokują na drodze do samorealizacji, ma fundamentalne znaczenie dla satysfakcjonującego funkcjonowania człowieka w całym jego życiu. Dlatego właśnie warto poznać swoje rodzinne dziedzictwo, zarówno to werbalne, odzwierciedlające się w przypowieściach, historiach rodzinnych i przysłowiach, jak i to niewerbalne wyrażane w postawach wobec życia, zachowaniach i podejmowanych aktywnościach. Świadomość tego pokoleniowego spadku pozwoli nam podjąć decyzję  czy przyjmujemy go w całości, czy tylko te jego elementy, które są adekwatne do czasów w których żyjemy.  

Bibliografia: 

Bertalanffy, L.(1984). Ogólna teoria systemów, Warszawa, PWN. 

Boszormenyi-Nagy, I.G. Spark. (1973). Invisible loyalties: Reciprocity in intergenerational family therapy. New York. 

Wasilewska, M., Kuleta, M. (2008), Niewidzialne lojalności w systemie rodzinnym – rozważania wokół koncepcji Ivana Boszormenyi-Nagy’ego, [w:] Wymiary przestrzeni życiowej współczesnej rodziny, [red.] G. Makiełło-Jarża, Kraków. 

Wasilewska M., Tomanek P. (2018). Psychologiczne i kulturowe aspekty mitów i przekazów rodzinnych w kontekście ich wpływu na procesy postrzegania i interpretacji rzeczywistości – perspektywa interdyscyplinarna,  [w:] SŁOWIANIE. 

KULTURA. JĘZYK Wybrane zagadnienia z języków, literatur i kultur słowiańskich i germańskich (red.) D. Dziadosz i A. Krzanowska, Szczecin. 

Wasilewska, M., Kuleta, M (2021), Dziedzictwo rodzinne jako skutek i przyczyna kryzysów  w: Od psychologii kryzysu do interwencji kryzysowej i środowiskowej, (red.) D. Jasiecka-Kubacka, M. Kuleta-Krzyszkowiak, Toruń. 

O autorce 

Dr Monika Wasilewska - adiunkt w Instytucie Psychologii Stosowanej. Obszar moich zainteresowań koncentruje się wokół problematy psychologii rodziny, procesów transmisji międzypokoleniowej, przekazów rodzinnych wpływających na funkcjonowanie jednostki w różnych rolach społecznych. Od 2000 r. prowadzę prywatną praktykę psychologiczną, pracuję z klientami indywidualnymi i z parami. Jestem autorką książek „Depresja porodowa” (1999), „Jak być szczęśliwym dorosłym bez szczęśliwego dzieciństwa”(2021), a także autorem lub współautorem 50 publikacji naukowych, których tematyka wiąże się z prowadzonymi przeze mnie badaniami z zakresu; procesów parentyfikacji w rodzinie, uwarunkowań rodzinnych w podejmowaniu zadań dorosłości, procesów transmisji międzypokoleniowej.