Netykieta, czyli savoir-vivre w akademickim cyberświecie  

Od dwóch lat żyjemy w rzeczywistości zdominowanej przez kryzys zdrowotny w postaci epidemii wirusa SARS-CoV-2.

Pojawienie się choroby COVID-19 na początku marca 2020 roku w Polsce pociągnęło za sobą niemal natychmiastowe restrykcje w formie m.in. ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty i przeniesienia edukacji w przestrzeń internetową. Co prawda, życie akademickie od dawna łączyło się z funkcjonowaniem w rzeczywistości wirtualnej, ale dopiero pandemia spowodowała całkowite uzależnienie pracowników i studentów od komputera. Konieczność ciągłego poruszania się w tym nowym, wirtualnym, kontekście, przyczyniło się do ponownego przyjrzenia się pojęciu netykiety.   

Obecnie jej zasady możemy (i musimy) rozszerzyć na bardziej skomplikowane konteksty, takie jak praca zawodowa, edukacja czy właśnie akademicki cyberświat. Mimo że przegląd systematyczny, którego celem była m.in. identyfikacja badań i stanu wiedzy w zakresie netykiety w edukacji, wskazał ograniczone dane w interesującym nas temacie (Soler-Costa, et al. 2021), to możemy pokusić się o przedstawienie tych elementów etykiety, które są niezbędne w internetowej komunikacji akademickiej.   

Pisanie e-maili do prowadzącego  

Jednym z pierwszych cyber-zadań, z jakimi przyjdzie się zmierzyć studentowi na uniwersytecie, jest napisanie e-maila do prowadzącego zajęcia. Sprawa wydaje się prosta, aż do momentu, gdy siadamy przed monitorem i próbujemy sformułować zgrabną wiadomość.    

E-mail do prowadzących zaczynamy od zwrotu Szanowna Pani/ Szanowny Panie wraz z wpisaniem tytułu naukowego, czyli przykładowo, wiadomość do pani profesor powinna rozpoczynać się od zwrotu Szanowna Pani Profesor. Nie zaczynamy wiadomości od powitania, którego używamy w świecie realnym, czyli dzień dobry lub witam.  Pierwsza trudność pojawia się na samym początku wirtualnego listu i wynika z wagi tytułów naukowych w świecie akademickim. Zanim zaczniemy pisać, warto sprawdzić, jaki jest aktualny tytuł adresata. I tak do profesorów piszemy: Szanowna Pani Profesor/Szanowny Panie Profesorze; ten sam zwrot - grzecznościowo - stosujemy do osób, które mają tytuł doktora habilitowanego. Z kolei do doktorów zwracamy się Szanowna Pani Doktor/Szanowny Panie Doktorze; do osób z tytułem magistra nie jest już konieczne zwracanie się tytułem, wystarczy, że napiszemy Szanowna Pani/Szanowny Panie. Najbardziej ogólnym sformułowaniem, jeśli nie jesteśmy pewni, do kogo piszemy, jest zwrot Szanowni Państwo. W sytuacji, gdy osoba, do której kierujemy wiadomość, pełni oficjalną funkcje na Uniwersytecie, wypada zwrócić się do niej zgodnie z odpowiednim tytułem, m.in..: Szanowna Pani Rektor/Szanowny Panie Rektorze (do rektora i do prorektorów); Szanowna Pani Dziekan/Szanowny Panie Dziekanie (do dziekanów i prodziekanów); Szanowna Pani Kwestor/Szanowny Panie Kwestorze (do kwestorów i ich zastępców); Szanowna Pani Kanclerz/Szanowny Panie Kanclerz (do kanclerzy i ich zastępców), itd. Aktualny tytuł i stanowisko konkretnego pracownika można sprawdzić m.in. za pośrednictwem USOS-a. Jeśli już jesteśmy przy tytulaturze, warto wspomnieć, że rektorom (ale już nie prorektorom) wyższych uczelni przysługuje tytuł “Magnificencja”. Tego tytułu używamy w sytuacjach oficjalnych, np. podczas uroczystości i w podniosłych dokumentach (np. podziękowaniach, gratulacjach).    

Wiemy już, w jaki sposób zaadresować wirtualny list. Kolejnym istotnym krokiem jest wpisanie tematu e-maila oraz napisanie samej wiadomości. W treści powinniśmy zwięźle opisać, w jakiej sprawie zwracamy się do prowadzącego. Krok ten wydaje się oczywisty, ale z doświadczenia wiem, że studenci notorycznie wysyłają wiadomości-widma, w których występuje tylko i wyłącznie załącznik.    

Zakończenie maila, podobnie jak jego początek, powinno być oficjalne. Oficjalność uzyskamy dzięki użyciu takich zwrotów, jak Z poważaniem, Z wyrazami szacunku. Wiadomość kończymy podpisaniem się imieniem, nazwiskiem oraz dodaniem informacji o roku i kierunku studiów (ewentualnie numerze grupy ćwiczeniowej).  

Savoir-vivre na zajęciach zdalnych   

Badanie studentów nad postrzeganiem różnych form zajęć (zajęcia twarzą w twarz, zajęcia w formie hybrydowej) wykazało przewagę tradycyjnego sposobu nauczania nad zajęciami zdalnymi (Dafydd, Hyoungjoo,  2021). Łatwość komunikowania się z innymi studentami, interakcja z prowadzącym, ale także znajomość zasad zachowania w sali, przyczyniają się do wyższości zajęć stacjonarnych.    

Równocześnie, wyniki badań pokazują, że w czasie epidemii Covid-19 wzrosły preferencje studentów do uczestniczenia w wykładach w trybie hybrydowym (Dafydd, Hyoungjoo,  2021).  Kilka ostatnich semestrów pozwoliło na oswojenie się z systemem zajęć zdalnych. Udoskonalono platformy komunikacyjne (np. Pegaz), a studenci i pracownicy uczelni zostali wyszkoleni w obsłudze aplikacji MS Teams, Zoom i innych. Mimo to nadal odczuwana jest niepewność w trakcie zajęć online. Niepewność ta może zostać obniżona poprzez stosowanie zasad etykiety.    

Przed połączeniem się z prowadzącym warto zadbać o swój komfort (a także komfort innych uczestników spotkania) i - w miarę możliwości - wybrać takie pomieszczenie do uczestniczenia w zajęciach, które zagwarantuje nam spokojną, nie zakłócaną przez innych, atmosferę. Wskazane jest wyłączenie/wyciszenie innych urządzeń, takich jak telefon czy aplikacji - messengera, skype’a, itd., które generują rozpraszające dźwięki podczas spotkania. 

Dołączając do spotkania, należy pamiętać o punktualności. Spóźnienie się na zajęcia powoduje niepotrzebne zamieszanie i przerywa trwający już wstęp do zajęć/ prezentacje. Dodatkowo punktualność daje szanse na sprawdzenie jakości połączenia. Pamiętajmy również, że prowadzący pobiera listę obecności. Jeśli ją pobierze na początku zajęć, spóźnialskich na niej nie będzie. 

W czasie zajęć zdalnych osoby nie zabierające głosu powinny mieć wyłączone mikrofony, co umożliwia redukcję szumu. Zasada ta obowiązuje szczególnie w czasie przedstawiania prezentacji lub podczas wykładu. 

W tym miejscu warto też przypomnieć podstawowe zasady zachowania na uniwersytecie. Dyskusje prowadzone podczas zajęć muszą być oparte na zasadzie wzajemnego szacunku, z dbałością o formę wypowiedzi i poprawność językową. Nie wolno obrażać uczestników zajęć i ich poglądów a także krytykować za wygląd, religię, pochodzenie czy orientację seksualną.   

Artykuł nie wyczerpuje tematu netykiety na Uniwersytecie. Wraz z rosnącą liczbą zajęć zdalnych, rośnie potrzeba stworzenia wskazówek, które ułatwią nam poruszanie się po akademickim cyberświecie. Pamiętajmy jednak o tym, aby czasem ten cyberświat opuścić i pożyć w świecie rzeczywistym. Realne kontakty społeczne przyczyniają się do poprawy naszego stanu zdrowia, psychicznego i fizycznego.   

Bibliografia:  

Dafydd, M.; Hyoungjoo L. How do students perceive face-to-face/blended learning as a result of the Covid-19 pandemic? The International Journal of Management Education 2021, 19,3. https://doi.org/10.1016/j.ijme.2021.100552  

Soler-Costa, R.; Lafarga-Ostáriz, P.; Mauri-Medrano, M.; Moreno-Guerrero, A.-J. Netiquette: Ethic, Education, and Behavior on Internet—A Systematic Literature Review. Int. J. Environ. Res. Public Health 2021, 18, 1212. https://doi.org/10.3390/ijerph18031212  

Scheuermann, L.; Taylor, G. Netiquette. Int. Res. 1997, 7, 269–273  

Rinaldi A., The Net: User Guidelines and Netiquette – Index By Arlene H. Rinaldi [online].  

https://web.augsburg.edu/ [Dostęp: 15.01.2022]. Dostępny w: https://web.augsburg.edu/~erickson/edc220/netiquette/rinaldi.html#PREFACE  

O autorce 

Dr Aleksandra Piłat-Kobla jest pracownikiem Zakładu Socjologii Medycyny w Katedrze Epidemiologii i Medycyny Zapobiegawczej, gdzie prowadzi zajęcia z zakresu socjologii medycyny, w tym komunikacji społecznej, socjologii i problemów społecznych. Jest doktorem nauk o zdrowiu, absolwentką socjologii, dziennikarstwa i komunikacji społecznej.