Dorosłość a nieodcięta pępowina

1. Czym jest dorosłość?
Dorosłość to okres, w którym mierzymy się z nowymi zadaniami wymagającymi dużego zaangażowania i odpowiedzialności. 

W tym czasie zmieniają się także czynniki wpływające na rozwój człowieka, coraz większą rolę, niezależnie od czynników biologicznych i środowiskowych (rodzina, później grupy rówieśnicze), zaczyna odgrywać aktywność własna. Wielu badaczy  (Havighurst, Erikson, Lewinson) uważa, że ma ona kluczowe znaczenia dla rozwoju człowieka.. Kończąc okres adolescencji (16–23 r.ż) młody człowiek jest gotowy do podjęcia nowych ról społecznych, zarówno rodzinnych, jak i zawodowych. E. Erikson twierdzi, że adolescencja to ostatnie stadium dzieciństwa, po którym człowiek staje w obliczu zadania zbudowania intymnego związku z drugą osobą. Z sukcesem uporają się z nim tylko ci, którzy osiągnęli tożsamość dojrzałą. 

Można mówić w tym kontekście  o takim funkcjonowaniu w świecie społecznym, przez które nie naruszamy granic drugiej jednostki, akceptując fakt, że nasza wolność kończy się w miejscu, gdzie zaczynają się granice wolności drugiego człowieka.  Człowiek dojrzały potrafi również w sposób realistyczny ocenić i zaplanować przyszłe cele i plany życiowe, pogłębia swoje rozumienie otaczającej go rzeczywistości i poszerza zasób środków potrzebnych do samorealizacji (Turner, Helms). 

Allport (1961) wyróżnił siedem kryteriów dorosłości, ujawniających się w miarę dojrzewania, są to: rozwój i poszerzenie własnego Ja (m.in. poprzez nabywanie i rozwijanie autonomicznych zainteresowań), ciepłe odnoszenie się do innych, bezpieczeństwo emocjonalne, realistyczna percepcja, dysponowanie kwalifikacjami i kompetencjami, wiedza o sobie, stabilny i spójny światopogląd. Osiągnięcie bezpieczeństwa emocjonalnego odbywa się w procesie separacji i indywiduacji, którego najistotniejszymi czynnikami są : akceptacja samego siebie, akceptacja emocji, odporność na frustracje, swobodne wyrażanie siebie, a także realistyczna percepcja, czyli zdolność do obiektywnej oceny rzeczywistości (bez zniekształceń i wypaczeń), służąca realistycznej ocenie własnych potrzeb i celów.

3. Rodzinna separacja

Warunkiem niezbędnym dla dojrzałego  wkroczenia w świat dorosłych jest separacja od rodziców. Więź z rodzicami tworzy się już w okresie prenatalnym; przychodząc na świat noworodek w bardzo krótkim czasie wytwarza więź, dzięki której możliwy jest jego dalszy prawidłowy rozwój. Fizycznie pępowina odcinana jest zaraz po porodzie, emocjonalnie proces ten zajmuje wiele lat. Tak wiele czasu człowiek potrzebuje bowiem, aby osiągnąć dojrzałość na różnych poziomach (emocjonalnym, poznawczym, społecznym, motorycznym i moralnym). To emocjonalne usamodzielnienie się od rodziców nie jest oczywiście równoznaczne z zerwaniem relacji; młody dorosły musi tylko zmienić formę wzajemnych interakcji, porzucić  rolę dziecka i przejść na pozycję dorosłego syna lub córki. 

4. Czynniki utrudniające separację

Uzyskiwanie autonomii i niezależności emocjonalnej jest procesem długotrwałym a bywa, że również bolesnym. Pamiętajmy jednak, że jest to conditio sine qua non pełnej samorealizacji w późniejszym życiu. 
Trudności w procesie odcinana pępowiny mogą wynikać z kilku czynników: 

• a) lęk przed wyzwaniami dorosłości –  silniejszy u osób o niskiej samoocenie i poczuciu własnej wartości;
• b) parentyfikacja – osoby uwikłane w system rodzinny mogą mieć silne poczucie winy w sytuacji separacji, nie będą też umiały dobrze rozpoznawać własnych potrzeb;
• c) opór ze strony systemu rodzinnego – samodzielność dzieci wymusza na rodzicach zmiany w ich relacjach małżeńskich. Rekonstrukcja związku w przypadku  osób, które skupiając się na rolach rodzicielskich już wcześniej zaniedbały swoje małżeńskie role, będzie sporym wyzwaniem. Podobna sytuacja ma miejsce, gdy rodzice nie zrealizowali własnych życiowych planów i marzeń; mogą wówczas próbować posłużyć się dziećmi jako delegatami mającymi zrekompensować im poczucie straty.

Istnieją trzy  rodzaje utrudniających proces separacji oddziaływań rodziny: wiązanie (binding), odsuwanie (expelling) i delegacja (delegation). 
Wiązanie – w takich systemach w określaniu ról i reguł funkcjonowania kładzie się nacisk na lojalność i spójność rodziny, nawet kosztem indywiduacji i separacji jej członków. Młody człowiek jest uwięziony w swojej rodzinie, niczym w pułapce. 

Odsuwanie – zjawisko to ma miejsce w rodzinach, w których dzieci są zaniedbywane, gdzie nie zaspokaja się ich podstawowych potrzeb. 

Delegacja – jest to forma radzenia sobie rodziców z własnymi frustracjami i niepowodzeniami kosztem dzieci, które mają zrekompensować rodzicom ich własne braki i życiowe porażki. Dzieci mają spisany przez rodziców konkretny skrypt na życie i muszą go realizować.

W każdym z tych przypadków proces „odcinania pępowiny” będzie utrudniony, bądź wręcz zablokowany.

5. Konsekwencje nieodciętej pępowiny

Wydaje się, że najważniejszym następstwem nieodciętej pępowiny jest niemożność osiągnięcia pełnej dojrzałości. Z tego faktu wynikają dalsze konsekwencje, do których zaliczyć możemy: objawy depresyjne, lękowe, zaburzenia psychosomatyczne. Objawy te są wynikiem konfliktu pomiędzy rozwojowymi potrzebami jednostki (potrzebą usamodzielnienia), a poczuciem lojalności wobec rodziny generacyjnej. Zalecane w takiej sytuacji jest udanie się po pomoc do psychoterapeuty, osoba spoza sytemu rodzinnego może bowiem pomóc w nabraniu dystansu i znalezieniu dróg wyjścia z tej – przeżywanej jako patowa – sytuacji.

6. Krótki test na nieodciętą „pępowinę” 

Poniżej znajdują się twierdzenia odzwierciedlające relacje z rodzicami osób z nieodciętą pępowiną.
W moich zachowaniach w stosunku do rodziców

Zachowania uległe:

• Często ustępuję rodzicom bez względu na to, co czuję.
• Często nie mówię rodzicom tego, co naprawdę myślę.
• Często nie mówię rodzicom tego, co naprawdę czuję.
• Często zachowuję się tak, jakby wszystko między nami było w porządku, nawet jeżeli tak nie jest.
• Gdy jestem z rodzicami często jestem sztuczny i nieautentyczny.
• W stosunku do rodziców częściej działam powodowany poczuciem winy i strachem, aniżeli wolnym wyborem.
• Usilnie staram się, aby rodzice się zmienili.
• Usilnie staram się, aby poznali i  zrozumieli  mój punkt widzenia.
• Często staję się rozjemcą w konfliktach rodziców.
• Aby ich zadowolić często rezygnuję z ważnych dla mnie spraw, mimo że jest to dla mnie bardzo bolesne.
• Ciągle jestem powiernikiem rodzinnych tajemnic.

Zachowania agresywne:

• Ciągle dyskutuję z rodzicami, aby udowodnić im, że mam rację.
• Ciągle robię różne rzeczy, których oni nie znoszą, aby udowodnić, że stanowię sam o sobie.
• Często krzyczę na rodziców, albo przeklinam ich, aby pokazać im, że nie mogą mnie kontrolować.
• Często muszę się powstrzymywać, aby nie uciec się do rękoczynów.
• Spaliłem wszystkie mosty za sobą i wykreśliłem rodziców z mojego życia. 

Wynik: jeżeli dwa lub więcej z prezentowanych zdań pasują do twoich relacji z rodzicami, oznacza to, że nadal kierują oni twoim życiem.

Bibliografia

1.    Allport, G. W. (1961). Pattern and growth in personality. Holt, Reinhart & Winston.
2.    Erikson E. (2002). Dopełniony cykl życia. Rebis: Poznań.
3.    Harwas-Napierała B. red. (2003). Rodzina a rozwój człowieka dorosłego. Wydawnictwo Naukowe UAM: Poznań.
4.    Havighurst, R., J. (1981). Developmental tasks and education. New York and London:
Longman. 
5.    Levinson, D. J. (1986). A conception of adult development. American Psychologist, 41(1), 3–13.
6.    Przetacznik-Gierowska M., Tyszkowa M. (1996). Psychologia rozwoju człowieka. PWN: Warszawa.
7.    Turner J., Helms D. (1999). Rozwój człowieka. WSiP: Warszawa.
8.    Wasilewska M. Trudności z opuszczaniem domu rodzinnego jako przyczyna reakcji depresyjnych u młodych ludzi. Państwo i Społeczeństwo V; 2005 nr 3.

O autorce

Dr Monika Wasilewska - adiunkt w Instytucie Psychologii Stosowanej. Obszar jej zainteresowań koncentruje się wokół problematy psychologii rodziny, procesów transmisji międzypokoleniowej, przekazów rodzinnych wpływających na funkcjonowanie jednostki w różnych rolach społecznych. Od 2000 r. prowadzi prywatną praktykę psychologiczną, pracuje z klientami indywidualnymi i z parami. Jest autorką książek Depresja porodowa (1999), Jak być szczęśliwym dorosłym bez szczęśliwego dzieciństwa (2021), a także autorem lub współautorem 50 publikacji naukowych, których tematyka wiąże się z prowadzonymi przez nią badaniami z zakresu: procesów parentyfikacji w rodzinie, uwarunkowań rodzinnych w podejmowaniu zadań dorosłości, procesów transmisji międzypokoleniowej.