Co to znaczy: „mieć diagnozę” w kontekście trudności ze zdrowiem psychicznym i początków leczenia.

Nierzadko zdarza się, że osoba, chcąca rozpocząć psychoterapię, na pytanie o powody takiej decyzji odpowiada: „mam rozpoznanie X”, czy wręcz „mam diagnozę F” (i tu zdarza się nawet usłyszeć numer, np. 51).

Co więcej, bywa, że prośba o rozwinięcie tego stwierdzenia odbierana jest albo jako „sprawdzanie” pacjenta albo jako wyraz niepewności czy nieznajomości nomenklatury medycznej przez terapeutę. Z sytuacją taką można spotkać się nie tylko w wypadku osób, które mają już diagnozę postawioną formalnie (tj. przez lekarza psychiatrę), ale też tych, które samodzielnie poszukiwały informacji w Internecie lub ogólnodostępnej literaturze, np. w podręcznikach psychiatrii. 

Warto więc wyjaśnić czym są kody diagnostyczne, jak rozumieć istotę diagnozy, a wreszcie jak rozumieją ją specjaliści. 

Jak w przypadku każdego problemu ze zdrowiem, punktem wyjścia w sytuacji gdy ktoś zmaga się z trudnościami natury psychicznej, jest postawienie diagnozy. Diagnoza medyczna stawiana jest przez lekarza na podstawie osobistej rozmowy z pacjentem, która może również odbyć się w trybie on-line, ale pod szczególnymi warunkami – zainteresowani nimi mogą sięgnąć do odrębnych publikacji [np. 1, 2]. Rozpoznanie medyczne wraz z proponowanymi możliwymi sposobami leczenia powinno być omówione z pacjentem w zrozumiały dla niego sposób, a w dokumentacji medycznej powinna znaleźć się nazwa diagnozy i kod (numer). Może się natomiast zdarzyć, że rozmowa z lekarzem nie jest dla osoby, która zgłasza się po poradę wystarczająca a zapisane np. na skierowaniu na psychoterapię rozpoznanie (wraz z niejasnym kodem będącym kombinacją liter i cyfr) budzi różne emocje, od niepokoju po złość. 

Niezależnie jednak od tego, czy nazwie jednostki chorobowej towarzyszyć będzie kod w rodzaju „F50.0” czy „6B80.00” istotne jest by pamiętać, że rozmowa z lekarzem, psychoterapeutą czy psychologiem będzie dotyczyć nie tyle nazwy - diagnozy, co charakteru trudności i ich wpływu na codzienne funkcjonowanie osoby, która zgłasza się po pomoc. Pamiętać należy – i to pamiętanie dotyczy również potencjalnych pacjentów, że diagnoza nie oznacza „zrównania”. Dwie osoby chorujące np. na anoreksję (jeden z typów zaburzeń odżywiania), oprócz podobieństwa objawów, uprawniających do postawienia im tej samej diagnozy, będą oczywiście także się różnić, np. pod względem nasilenia poszczególnych objawów, kontekstów ich pojawienia się itd. Wszystko to będzie miało znaczenie dla uzgodnienia celów i planu leczenia, jego przebiegu, współpracy z osobą leczącą – każdy pacjent jest przede wszystkim indywidualną osobą, a nie „przypadkiem” jakiejś jednostki diagnostycznej. Stąd też przeważnie rozmowie ze specjalistą towarzyszą dodatkowe badania, najczęściej testowe, służące zebraniu możliwie wszechstronnych informacji o (potencjalnym) pacjencie. I tu znów istotne jest, żeby dobór takich metod był dokonany z namysłem, za który odpowiedzialny jest specjalista. Nie w każdym wypadku potrzebne musi być badanie tzw. neuropsychologiczne (np. pamięci lub uwagi), nie w każdym też uzasadnione jest badanie za pomocą inwentarzy osobowości. Część takich metod ma charakter kwestionariuszy umożliwiających zebranie danych socjodemograficznych, inne mogą służyć zebraniu informacji o występujących objawach lub służyć do oceny motywacji do leczenia. Część metod testowych może być stosowana wyłącznie przez psychologów (testy psychologiczne, np. do badania osobowości lub inteligencji). Część może być wypełniana samodzielnie przez osobę badaną, inne wymagają aktywnego udziału osoby prowadzącej badanie. I tu ponownie przypomnienie – jeśli mamy do czynienia z badaniem testami psychologicznymi - wyniki powinny być opisane/omówione przez psychologa w zrozumiały dla nie-psychologów, w tym i pacjentów i lekarzy, sposób.  

Rozbudowany proces diagnozy – poznawania pacjenta – ma na celu jak najlepsze leczenie danej osoby. To założenie może zderzać się z rzeczywistością, np. w postaci poczucia niewystarczającej ilości czasu, różnego rodzaju obaw przed opowiedzeniem „wszystkiego” lub dopytaniem lekarza, psychoterapeuty, psychologa o szczegóły, co może mieć szczególne znaczenie w przypadku zaburzeń zdrowia psychicznego. Zachęcam zatem do otwartości nie tylko na pytania ze strony specjalisty, ale również gotowości do mówienia o sobie, swoich trudnościach, niepokojach i oczekiwaniach. Warto zwrócić uwagę na to, że wszelkie działania związane z formalnym diagnozowaniem, ale i nieformalnym poszukiwaniem diagnozy przez samą zainteresowaną osobę (czytanie forów internetowych czy wypełnianie ogólnodostępnych testów lub nawet quizów) wiąże się z pogłębianiem własnej refleksji na swój temat, pojawianiem się nowych obserwacji i skojarzeń, stanowiąc tym samym punkt wyjścia do dalszej pracy w ramach terapii.  

Bibliografia:

Krzystanek M, Matuszczyk M, Przybyło J, Dudek D, Gałecki P, Bieńkowski P i wsp. List do redakcji. Polski standard teleporady w psychiatrii. Psychiatr. Pol. 2021; 55(6): 1473–1477. 

Krzystanek M, Matuszczyk M, Krupka-Matuszczyk I, Koźmin-Burzyńska A, Segiet S, Przybyło J. List do Redakcji. Polskie rekomendacje w zakresie prowadzenia wizyt online w opiece psychiatrycznej. Psychiatr Pol. 2020; 54(2): 391–394.  

Mulder RT. ICD-11 Personality Disorders: Utility and Implications of the New Model. Front Psychiatry. 2021 May 10;12:655548. doi: 10.3389/fpsyt.2021.655548. 

O autorce

mgr Katarzyna Klasa, asystent w Katedrze Psychoterapii UJ CM, starszy asystent w Zakładzie Psychoterapii Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie, specjalista psycholog kliniczny, certyfikowany psychoterapeuta Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Absolwentka studiów podyplomowych z zakresu seksuologii i z zakresu mediacji. Prowadzi zajęcia dydaktyczne dla uczestników całościowego podyplomowego kursu psychoterapii oraz studiów podyplomowych z psychoterapii prowadzonych przez Katedrę Psychoterapii UJ CM i CMKP.