Bullying – czym jest i jak sobie z nim radzić?

Nasza pewność siebie, sprawczość i poczucie bezpieczeństwa, już od najmłodszych lat kształtuje się i wzmacnia, dzięki byciu przyjętym przez rodziców, rodzinę i rówieśników. Wraz z dorastaniem, grupa staje się jednym z najważniejszych obszarów funkcjonowania człowieka – jest jego punktem odniesienia. Można powiedzieć, że potrzeba akceptacji jest jedną z tych, która niezmiennie towarzyszy nam przez całe życie, a jej ważność nie słabnie na przestrzeni lat. Za akceptacją i przynależnością idą też jednak ich przeciwieństwa: odrzucenie, wykluczenie, brak akceptacji, bycie innym, bycie różnym czy poczucie obcości. Synonimów dotyczących tego zagadnienia jest naprawdę wiele, tak jak wiele bólu niesie bycie wykluczonym i odrzuconym. Szczególnie dotkliwie doświadczamy ich wtedy, gdy staramy się być częścią jakiejś grupy, która z niewiadomego powodu nas nie akceptuje. Przyjrzyjmy się bliżej zagadnieniu wykluczenia z grupy.

Często występuje też manipulacja przyjaźniami, zabranianie rozmowy z daną osobą. Wszystkie formy bullyingu prowadzą do odrzucenia, które jest izolowaniem, marginalizowaniem społecznym. Warto wspomnieć, że za tematem wykluczenia idą też: piętnowanie, stygmatyzowanie, stereotypy oraz dyskryminacja. Wszystkie te pojęcia łączy gorsze traktowanie kogoś, odbieranie wartości i ocenianie jako innego.

Osoby dotknięte bullyingiem cierpią. Niezależnie, czy jest to na etapie szkoły, studiów, czy już w pracy zawodowej. Poczucie odrzucenia uderza w tożsamość, spójność, pewność siebie oraz poczucie bezpieczeństwa. Wpływa na sposób postrzegania siebie – aktywuje uczucie bezradności, wstydu, lęku czy bezwartościowości. Potęguje uczucie wyobcowania, a co za tym idzie samotności. Co więcej, skutki takiego traktowania mogą być długofalowe – spadek poczucia własnej wartości, lęk społeczny czy poczucie winy mogą trwać jeszcze na długo po ustaniu bullyingu. Większość z nas, na jakimś etapie swojego życia, mierzy się z poczuciem bycia innym, niepasującym, gorszym. Potrzeba bycia zaakceptowanym to wrażliwa tkanka, ukryta w każdym z nas. To ta cząstka, którą bardzo łatwo dotknąć. Dlaczego? Ponieważ mamy w sobie doświadczenie bycia niewystarczająco dobrym, nie takim, jakby inni oczekiwali, mamy w sobie doświadczenie porażki, a przede wszystkim znamy smak odrzucenia.

Kto stosuje bullying? Najogólniej mówiąc osoby, które same odreagowują swoje problemy. Kogo dotyka wykluczenie? Tak naprawdę, może spotkać każdego z nas. Powodem do odrzucenia dla osób, które stosują tego typu przemoc może być wszystko - to, że coś mamy lub, że czegoś nam brakuje, to jacy jesteśmy albo to jacy nie jesteśmy. Jest też grupa osób, która sama nie jest bezpośrednimi sprawcami bullying, ale bierze w nim udział poprzez niereagowanie, milczenie, stanie z boku. To często Ci, którzy czują w sobie wewnętrzny sprzeciw czy złość na to co się dzieje, ale ze strachu nie potrafią się przeciwstawić. Warto zauważyć, że wykluczenie to dynamiczny proces, w który bezpośrednio lub pośrednio zaangażowanych jest więcej osób.

Co robić, jeśli doświadczasz takiego traktowania? Przede wszystkim powiedz o tym komuś. Głównym następstwem bullyingu jest poczucie izolacji i osamotnienia. Możliwość zwrócenia się do kogoś, podzielnie się swoimi uczuciami, daje nam szansę na bycie zobaczonym i usłyszanym, a co za tym idzie, pozwala na bycie dostrzeżonym i zaopiekowanym. Ważną rolę mają też Ci, którzy w sytuacjach grupowej izolacji milczą, stojąc z boku. To właśnie oni mogą stać się osobami, które przerwą koło przemocy. Reaguj. Daj znać osobie, która doświadcza krzywd, że może na Ciebie liczyć. Wesprzyj, porozmawiaj, spędzaj czas. Stań w obronie wykluczanej osoby, konfrontując się w ten sposób ze sprawcą. Jeśli brakuje Ci odwagi, żeby samemu działać to zwróć się do kogoś, kto w twoim mniemaniu może pomóc.

Bullying jest zjawiskiem, które najsprawniej działa wtedy, kiedy jest „w podziemiu”, nie nazwane, ukryte. Ujawnienie mechanizmu wykluczania z grupy powoduje, że więcej osób może się zaangażować i przerwać tę sytuację. Co więcej, jest to sygnał dla ofiary, że nie jest sama – odizolowana od wszystkiego i wszystkich.

Bibliografia:

Amnesty International, Jak radzić sobie z bullyingiem i dyskryminacją w szkole?, 2016, [dostęp online 23.09.2020]: https://amnesty.org.pl/wp-content/uploads/2016/04/publikacja_amnesty_amnesty_sppc.pdf

Pilecka W., Psychologia zdrowia dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2011.

Wojciszke B., Psychologia społeczna, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa, 2011.

Woynarowska B., Edukacja Zdrowotna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2012.

O autorce

mgr Marta Kogut-Lechowicz – psycholog i psychoterapeutka. Ukończyła psychologię na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz szkolenie psychoterapeutyczne w Ośrodku Psychoterapii Systemowej w Krakowie. Stażowała w różnych ośrodkach m.in. Zakładzie Terapii Rodzin i Psychosomatyki, Katedrze Psychoterapii UJ CM, a także pracowała m.in. w Ośrodku Interwencji Kryzysowej i Poradnictwa w Myślenicach oraz w Ośrodku Poradnictwa i Terapii Rodzin w Krakowie. Na co dzień pracuje indywidualnie, z rodzinami, a także z parami w prywatnej poradni Mind Center, a także ze studentami w ramach Studenckiego Ośrodka Wsparcia i Adaptacji Uniwersytetu Jagiellońskiego.